تاریخچه نظام پیشنهادها
تاریخچه نظام پیشنهادها برای نخستین بار به طور سازمان‌یافته و استراتژیک در سال 1721 در ژاپن و در دوران حکومت شوگان هشتم، یوشیموری توکاوا، معرفی شد. به دستور این حاکم، جعبه‌ای کوچک در اماکن عمومی قرار داده شد تا مردم بتوانند نظرات و پیشنهادات خود را در آن قرار دهند . بدین ترتیب، دیدگاه‌های عمومی درباره سیاست‌های حکومتی جمع‌آوری شود.
در پی موفقیت‌های این نظام در ژاپن، سوئدی‌ها در سال 1742 با تشکیل کمیته‌های سلطنتی، به صورت رسمی‌تر به پیاده‌سازی این روش پرداختند .بدین ترتیب، نظرات مردم به طور مستقیم در تصمیم‌گیری‌های دولتی مشارکت داده شد. ایتالیایی‌ها نیز از این روش بهره بردند . و در دوران حکمرانی دوگ نس، منشوری را در دیوارهای قصر پادشاهی نصب کردند که فهرستی از مزایای پیشنهادهای مردم به آن آویخته شده بود.
تاریخچه نظام پیشنهادها در سال 1770،در انگلیس نخستین بار در ناوگان دریایی به کار گرفته شد. به دنبال آن، در سال 1867، این روش در شرکت فولادسازی کروپ در آلمان به کار گرفته شد .و به کارکنان برای پیشنهادات‌شان پاداش نقدی تعلق می‌گرفت. در سال 1880، ویلیام دنی، مالک شرکت کشتی‌سازی انگلیسی، به کارکنان خود دستور داد که پیشنهادهایی برای کاهش هزینه‌های تولید ارائه دهند. ابتدا، کارکنان به این درخواست به صورت انفعالی پاسخ دادند، اما پس از معرفی پاداش مالی برای هر پیشنهاد، میزان خلاقیت و تعداد پیشنهادات افزایش یافت. نظام پیشنهادات دنی به سرعت به عنوان یک الگوی موفق در سطح اروپا و به ویژه انگلیس شناخته شد و به کار گرفته شد.
در ایالات متحده، در سال 1894، جان پاترسون، بنیان‌گذار شرکت مالی و پولی ملی آمریکا (N.C.R)، نظام پذیرش و بررسی پیشنهادات را تحت عنوان “نظام صد مغز” معرفی کرد. تا دهه 1940، تنها تعداد کمی از شرکت‌ها از این روش استفاده می‌کردند. اما پس از این دوره، تعداد شرکت‌های بهره‌بردار از این نظام به طور چشم‌گیری افزایش یافت. در جریان جنگ جهانی دوم، به دلیل نیاز مبرم به نوآوری و اختراعات جدید، تعداد پیشنهادهای دریافتی از سوی کارکنان به طور قابل توجهی دو برابر شد.
تاریخچه نظام پیشنهادها مدرن
پس از جنگ جهانی دوم و در دهه 1950، مفهوم «بهبود مستمر» یا همان کایزِن به نظام پیشنهادات بُعد جدید و سیستماتیک‌تری افزود. کایزِن بر بهبود پیوسته و تغییرات کوچک و مداوم تأکید دارد . و نظام پیشنهادات به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی برای دستیابی به این هدف شناخته می‌شود.
اجرای نظام پیشنهادها در ژاپن
ژاپنی‌ها، با بهره‌گیری از آموزه‌های ادوارد دمینگ و جوزف جوران درباره بهبود مستمر، و با بازدید از شرکت‌های آمریکایی، به‌خوبی با نظام پیشنهادات و مزایای آن آشنا شدند. این شناخت موجب شد که آنها به‌طور علمی و سیستماتیک از نظام پیشنهادات در شرکت‌های خود استفاده کنند. با وجود اینکه ژاپنی‌ها از مدل آمریکایی الهام گرفتند، پیروی آنها به‌طور هوشمندانه‌ای انجام شد. در حالی که الگوی آمریکایی بر منافع مالی و انگیزه‌های مادی تأکید داشت، ژاپنی‌ها بیشتر بر تأثیرات مثبت مشارکت کارکنان و تغییرات کوچک، ولی مداوم، تمرکز کردند. به همین دلیل، تغییرات در نظام پیشنهادات ژاپنی به‌طور پیوسته و تدریجی اجرا می‌شود.
امروزه، نظام پیشنهادات در اکثر شرکت‌های تولیدی بزرگ و نزدیک به نیمی از شرکت‌های کوچک و متوسط در ژاپن به کار گرفته می‌شود. بیش از 92 درصد از مؤسسات ثبت‌شده در بورس سهام توکیو از این نظام استفاده می‌کنند. از جمله شرکت‌های پیشرو در این زمینه، شرکت ماتسوشیتا است که در سال 1985 با دریافت بیش از 6 میلیون پیشنهاد در سال، به مقام اول در میان تمامی شرکت‌های ژاپنی دست یافت. همچنین، بالاترین تعداد پیشنهادات ارائه‌شده توسط یک کارگر در این شرکت به 16,821 پیشنهاد رسید.
نظام پیشنهادها در ایران
تاریخچه نظام پیشنهادها و مدیریت مشارکتی از چند دهه پیش به تدریج در متون و کتب علمی مدیریت ایران معرفی شد . و تا قبل از دهه 60، بیشتر در حد تئوری باقی ماند. اجرای عملی این نظام در ایران از سال 1366 آغاز شد، پس از بازدید گروهی از کارشناسان سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران از ژاپن. این بازدید منجر به تصمیم‌گیری برای اجرای نظام پیشنهادات در چهار شرکت صنعتی و تولیدی بزرگ کشور، شامل شرکت رادیاتورسازی ایران، شرکت نورد و تولید قطعات فلزی، شرکت آکام فلز و شرکت سولیران، شد. نتایج اولیه این طرح بسیار موفقیت‌آمیز و فراتر از انتظارات کارشناسان بود.
اجرای نظام پیشنهادات
با مشاهده موفقیت‌های حاصله و تأکید رئیس‌جمهور وقت بر اهمیت مشارکت‌های مردمی و نقش آن در افزایش کارایی و رضایت‌مندی کارکنان، شورای عالی اداری در تاریخ 28/05/1377 مصوبه‌ای را صادر کرد که بر استقرار «نظام پذیرش و بررسی پیشنهادات» در کلیه وزارتخانه‌ها، مؤسسات، شرکت‌ها، بانک‌ها و سایر دستگاه‌های دولتی تأکید می‌کرد. طبق این مصوبه، طرح ابتدا در چند وزارتخانه و استان داوطلب به اجرا درآمد . و پس از انجام اصلاحات لازم، به تمامی سازمان‌ها در سطح کشور گسترش یافت.
در سال 1379، شورای عالی اداری در هشتاد و هشتمین جلسه خود با توجه به ارزیابی‌های اولیه، تصویب کرد که نظام پیشنهادات باید در تمامی دستگاه‌های اجرایی از جمله وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، مؤسسات، بانک‌ها و شرکت‌ها پیاده‌سازی شود. دستگاه‌ها موظف شدند تا پایان سال 1382 این نظام را به مرحله اجرا درآورند و شورای پذیرش و بررسی پیشنهادات را در تمامی سطوح ایجاد کنند. همچنین، لازم بود که با استفاده از مشاوران، آئین‌نامه‌های مربوط به استقرار این نظام تدوین و اجرایی شود.
اجرای نظام پیشنهادات در ایران در سال‌های بعد به‌طور جدی‌تر مورد توجه قرار گرفت . و در سال 1386 به یکی از مواد قانون مدیریت خدمات کشوری اضافه شد. ماده 20 این قانون، که در مهرماه 1386 تصویب شد، تأکید دارد که دستگاه‌های اجرایی باید ساز و کار مناسبی برای جلب مشارکت کارکنان و دریافت پیشنهادات آنها فراهم کنند.
آئین‌نامه اجرایی ماده 20 در تاریخ 13/10/1388 به تصویب وزیران کمیسیون امور اجتماعی و دولت الکترونیک رسید. پس از تأیید رئیس‌جمهور، در تاریخ 14/01/1389 به‌طور رسمی ابلاغ شد. طبق این آئین‌نامه، کلیه دستگاه‌های اجرایی موظف شدند که در بودجه سالانه خود ردیفی برای نظام پیشنهادات اختصاص دهند .و سالانه گزارش عملکرد و بانک اطلاعات الکترونیکی خود را به معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور ارائه کنند.
استفاده از نظام پیشنهادها در شرکت ها
در حال حاضر، بسیاری از شرکت‌های دولتی و خصوصی در ایران از نظام پیشنهادات به عنوان ابزاری برای بهبود مستمر، کاهش ضایعات و هزینه‌های اضافی، و افزایش انگیزه و روحیه کارکنان استفاده می‌کنند. از سال 1390، اجرای نظام پیشنهادات به‌طور جدی مورد نظارت معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری قرار گرفته است .و دستورالعمل‌های مربوط به آن به‌طور مداوم به روزرسانی و ابلاغ می‌شود.
این مطلب را از دست ندهید: نظام پیشنهادها چیست و چه ارزشی در سازمان ایجاد می کند؟
